Hamabosgarren gutuna

Donostia, 2011-05-30

Osaba maitea,

Normalean ez da gertatzen, baina lantzean behin, nahi dugun tokian bizitzeko aukera izaten dugu. Egun gutxi batzurako bada ere. Ni Parisen bizi izan naiz, adibidez. Joan den astean. Hiru egun bakarrik, egia da, baina tira, gutxiago bizi izan da Lizartzan Regina Otaola, eta bertako alkatesa zen.

Saturrarango Emakume kartzelari buruzko gure dokumentalarekin izan gara Parisen. Badakizu Frantzian, Espanian baino arrakasta handiagoa ari dela izaten “prohibido recordar”, eta hala, Nanteseko Festibalean saria jaso ondoren, hiriburuan aurkezteko konpromisoa genuen.

Mendeak pasa daitezke Parisetik promenatzen, nekatu gabe. Zazpi Kaleetatik Santutxura igotzeko metroa hartzen duen zure lobak, orduak eman zituen han oinez, jainko inpresionistaren batek margotutako zeruaren azpian, orain ibaiertzeko liburudenda zaharrak usmatuz, gero metroan mussete doinuz ari zen akordeoilaria adituz, lehen parke zabal batean larrugorritan eta askatasunean musukatzen zen bikotea gozatuz eta lehenago, boulevard erdian, auto artean futbolean jolasten ziren haur blondei begiratuz. Mendeak emango nituzkeen horrela paseoan. Bat-batean konturatu nintzen, mende bakoitzean iraultza batez erditzen dela hiria. XVIII.ean Bastillan. XIX.an Pariseko Komunan. XX.an maiatzean. Eta oinez segitu nuen, ea kalexkaren baten XXI. Mendekoarekin topo egiten nuen.

Haren ordez, Saint Michel inguruan, Maulen egindako alpargata bat aurkitu nuen kaleko baldosen azpiko hondartzan. Berehala ohartu nintzen Marie-rena zela. Duela berrogei urte ahaztuko zuela, korrikaldi edo parrandaren baten ostean. Bi arrazoibidek eraman ninduten dedukzio horretara; Marie gureak dena galtzeko daukan sindromeak eta alpargata haren ondoan, hamairu zigarrokin eta “enbata” aldizkari zahar bat zeudela konprobatzeak.

Hala ere, osaba, Pariseko gauzarik ederrena ez dago ez parkeetan, ez metroan, ez ibaiertzean ez eta ere boulevard erdietan. Pariseko gauzarik politena, estetikoena, Jainko inpresionistaren batek margotutako zeruaren azpian eta bizikleta zaharren gainean hiritik hegan egiten duten neskak dira. Sinestu, osaba, ez dagoela ezer politagorik, Parisetik neska eder bat bizikletan ibiltzen ikustea baino.

Horrelako gauzak pentsatzen nihoanerako, iluntzen ari zuen, eta Ziutate Unibertsitariora joan behar izan nuen; han pasatzen baitzen gure filma. Beldur apur bat ere bagenuen: izan ere, “Colegio de España” delakoak antolatzen zuen emanaldia, eta han ginen Larreategi eta biok -gazte, euskaldun eta berde- Garzonen aldeko fiskal eta katedratiko artean. Bisitari ilustreekin egiten omen duten gisan, Errektoreak domina bat eskaini zigun publikoki. Ohore handiegia guretzat; baina are gehiago, domina hura Jorge Oteizak diseinatua zela esan zigunean.

Txalo jo ziguten orduan, eta lotsatuta, hitza hartu nuen eskerrak eman eta filma aurkezteko. “Oso estimatuak gaude, baina gehiegizkoa iruditzen zaigu domina hura. Eta are gehiago Jorge Oteiza gureak, gure jakintsurik handienetakoak egina izanik....”. Horregatik, gauzak erlatibizatu nahi nituela esan nuen. Eta Oteizari Gipuzkoako Diputazioaren domina eskaini ziotenean gertatutako pasadizoa kontatzen hasi nintzen.

Imanol Murua gipuzkoako ahaldun nagusiak telefonoz deitu omen zuen behin eskultorea. “Jorge, te llamo porque vamos a darte la medalla de la diputacion de gipuzkoa a tu carrera”. Oteizak erantzun orduan: “¡Te la metes por el culo!”. Eta telefonoa eskegi.

Hamar urte beranduago, ostera, gobernu berri batek eskaintza berdina egin zion. “Jorge, hemos pensado darte la medalla de la diputación a tu carrera.” Eta Oteiza zaharrak; “De acuerdo. Pero yo estoy mayor, así que a recogerla ira un amigo mio en mi lugar.” Telefonoa eskegi, eta Imanol Murua deitu zuen: “Imanol; Mira, me han llamado para darme la medalla de la diputación y les he dicho que irías tu a recogerla. Asi que vete, la recoges y te la metes por el culo!”.

Jendeak barre egin zuen eta filma hasi zen. Ni, kalera atera nintzen berriro, ordubeteko paseotxo bat ematera. Badakizu zer, osaba? Gauza bakarra dago, Parisen neska eder bat bizikletan baino ederragoa. Parisen neska eder bat bizikletan, gauez.

Besarkada handia,

j.

p.s. Pozik egongo zara, Marie laster ondoan izango duzu berriro! Esaiozu, nire partez, hiruok elkarrekin bidaia bat egingo dugula noizbait Parisera. Eta bigarren alpargata topatuko dugula.

Hamalaugarren gutuna

Donostia, 2011-05-16

Osaba maitea,

Azken asteotan eguzki handi bat dabil bueltaka Donostian, eta jende asko bizikletan kaleetatik. Esango nuke gainera, lehen baino irriparre eta eguzkitako betaurreko gehiago ikusten direla eta panorama honekin, azkenerako, ur gazitan bakarrik bainatzeko gogoa sartzen zaio norberari. Ederra da Donostia, ezin ukatu. Dotorea. Zabarkeriarik gabea eta TZ eta TX askoduna.

Niri ostera, ez dit bat ere penarik ematen uda iristean bi urteko abentura gipuzkoarrari agur esateak. Ez dit bat ere penarik ematen laster Donostian bizitzeari uzteak. Eta ez da arimatik zuzenean ateratzen zaidan bilbotartasun (edo bilbotarkeria) ezkutu batengatik, ez pentsa. Beste zerbait da. Gainera, Euskal Herriko edozein bazterretara mugitzeko, askoz hobeto datorkit Donostiatik ateratzea. Berdin, Hazparnera, Ondarrura zein Atarrabiara joan behar badut, Easo ederra dago ongien kokatua mapan. Donostia da, nolabait esatearren, Euskal Herriko zentro geografikoa.

Baina hain justu horregatik ez dut hemen bizi nahi, osaba. Zentro geografikoa, zentro kultural bihurtzen delako, batzutan, batzuen buruan. Eta uste dute zentroa hauxe dela, Donostia dela euskaldunen metropolia, eta Hazparne, edo Ondarru edo Atarrabia, periferia besterik ez. Okerragoa ere izan daiteke, hala ere; batzuetan, batzuek uste dute Euskal Herria eurak direla. Edo euren ingurua. Eta hortik kanpora dauden guztiak, diaspora antzeko zerbait. “Bilbotarra izateko, ongi eiten dek hik euskeraz”, esango dizu metropoliko euskaldunak, Paristarrak Argeliakoari bezala. Eta gero, zerrendatzen hasiko da, “Berrehun euskaldun ditugu portugaleten, Gasteizen bi mila inguru, baina horietatik heren bat gipuzkoar emigratuen semeak...”. Bat-batean, irudituko zaizu itsasoaz gaindiko lurraldeez ari dela.

Errua gurea ere bada, noski. Euskal Herri euskalduna horrela antolatu dugulako. Nire lagun batek esan ohi du, bai lantokiei eta bai lanpostu kopuruari erreparatuta, “euskalgintza” gipuzkoako eskualde bateko industria bat baino ez dela. Eta ez du arrazoirik falta; izan ere, hasi komunikabideetatik, argitaletxe edo kultur elkarteetatik pasa eta euskararen institutu instituzionaletaraino, egoitza guztiak egun berean bizikletan ibiliz bisita ditzakezu. Eta pedalada gehiegi eman gabe. Osaba, imaginatzen duzu ze ederra litzatekeen Liburutegi Nazionala Larrabetzun egotea, eta bertsozale elkartea Gasteizen? eta Euskal musikaren zentroa Baionan, eta antzerki eskola profesionala Donapaulen. Eta gobernua Iruñean.

Horregatik, ez dit penarik ematen Donostia uzteak osaba. Eder-dotorea den arren, zabarkeriarik gabea eta TZ eta TX askoduna. Bazterrak maite dituen tipoa naiz ni, ertzetatik ibiltzen dena. Ez dakit non biziko naizen; Bilbon edo Gasteizen, Baionan edo Larrañen. baina edozein kasutan, nire borroka txikiekin segituko dut. Frantziarena baino, Greziaren antza izan dezan Euskal Herriak. Kartografoek deskubritzen dutenerako, gurea herria polizentrikoa izan dadin, anitza ,irla txiki ugariz osatutako artxipielago bat bezala.

Orain Woody Allen-en azken pelikula ikustera noa. "Gauerdia Parisen". Publizitateak dioenez, filmaren moraleja da ez duela inporta ze garaitan bizi zaren; batean zein bestean berdin izan zaitezkela zorigaitzekoa. Nik uste ez duela inporta ze lekutan bizi zaren. Batean zein bestean berdin egin dezakezu amets eta borroka. Baina tira, zer esango dizut zuri? Hogeita sei urte daramatzazu-ta, Afrikako deserriko uharte bat Euskal Herri bihurtzen....

j.

Hamairugarren gutuna

Baigorri, 2011-05-02

Otto maitea,

Joan zen Korrika eta joan da apirila ere. Joan dira Aberri Eguna, nazarenoak, eguzki alferra eta errepidetako karabanak. Joan da (edo joan “dute”) Osama Bin Laden, eta joan da hauteskunde demokratiko batzuen utopia. Joan, joan da maiatzaren lehena ere, eta apur bat lehenago, urtero Gernikatik errauts usaina dakarkigun haize beltza joan zen.

Gernikarekin gauza arraroa daukat beti, osaba. Azken aldiz larunbat honetan gertatu zait. Kontzertua zen Baigorriko Elizan: Et Incarnatus Orkestarekin Tolosako haur abesbatza, Amaren Alabak, Eñaut Elorrieta eta herriko gaiteroak. Publiko aldetik berriz, uste dut aspaldian ez zela Jaunaren etxean hainbeste fededun bildu. Gure bankuan bost kristau on ginen; Marie, Itsaso, Gorka, Uxue eta neu. Iparraldean kantaldiak Fidel Castroren diskurtsoak baino luzeagoak izan ohi direla jakinik, azken bi hauek ondo preparatuta zihoazen. Gorkak marxismo-leninismoari buruzko txosten bat zeraman. Uxuek “Ser madre” izeneko liburua. Hala ere, ez batak ez besteak ez zuten zabaldu orrialderik. Izan ere, kontzertua benetan ederra izan zen; goxo, gehiegikariarik gabe hunkigarri. Baina tira, goazen harira, etengabe adarretan galtzen naiz-eta.

Kontua da, momentu batean, Eñautek Ken 7-ren “Gernikan” izeneko kantua eman zuela. Joseba Sarrionandiaren letra bat da: gogorra, Gernikan hildakoen izenak zerrendatzen dituena. Orkestarekin emana, Baigorriko eliza hartan, bonbardaketaren 74. urtemugaren astean, oilo-azala jartzeko modukoa zen. Eta hala ere, niri, kantua hasi aurretik kizkurtu zitzaidan besoetako ilea. Kantua bera soberan balego bezala. Maiz gertatu zait hitz horrekin: “Gernika”. Izenlagun bezala entzunda ez da ezer berezia; hotz uzten naute Gernikako Arbolak, Gernikako Akordioak, Gernikako Gaztetxeak... edo Gernikako Estatutuak. Baina beste zerbait da norbaitek momentu egokian, leku egokian, hitza sinpleki ebakitzen badu. Gernika. Hiru silaba horiek mendeetako historia eta izaite osoa barnebilduko balute bezala, hitza entzun eta hotzikara bat sentitu nuen goitik behera larunbatean. Gernika esan zuen Eñaut kantariak, eta umeldu egin zitzaizkidan begiak, tripetako txoko sakonenetik ateratako indar irrazional batez. Ulertzen ez dudan sentsazioa da, aurretik behin baino gehiagotan gertatu izan zaidana. Atxagaren “Soinujolearen semea” liburuan gernika hitza irakurtzean. Edo gure aitite asturianoak gernika esaten zuenean. Bestalde, seguru nago ez naizela euskaldun bakarra hiru silabak entzun eta zentzugabeki gorputza astintzen. Izan ere, osaba, ezin zuen arrazoi gehiago izan Alejandra Pizarnik poetisa argentinarrak zera zioenean: “Las palabras dicen lo que dicen, y ademas más. Y otra cosa”.

Eta zu? Zu ze hitzek hunkitzen zaitu?

Pott

j.

p.s. Mesedez osaba, serio galdetu dizut. Ez esan beraz, "Athletic" dela hunkitzen zaituen hitza.